De dood van Tyre Nichols: 'diversiteit' bleek racisme niet op te lossen
Na de moord op George Floyd in 2020, werd ook in Brussel massaal gedemonstreerd tegen racistisch politiegeweld. (Foto: Stef Arends)
Representatie van mensen van kleur op alle niveaus van de staatsinstellingen, waaronder de politie, was en is een belangrijke democratische eis. De dood van Tyre Nichols toont echter opnieuw aan dat ‘diversiteit’ een racistische organisatiecultuur niet oplost.
Door Luk Vervaet
Memphis, de stad waar de blues werden geboren, de stad waar Martin Luther King in 1968 werd doodgeschoten, een stad waar 65% van de bevolking zwart is. Sinds 7 januari 2023 ook de stad waar Tyre Nichols (29) door vijf politiemannen werd tegengehouden voor ‘roekeloos rijgedrag’ in een stop-and-frisk-operatie (Engels voor ‘stoppen en fouilleren’) en vervolgens zodanig werd mishandeld, bewerkt met vuisten, matrakken, pepperspray en tasers, dat hij drie dagen later overleed aan zijn verwondingen.
Moorddadig systeemgeweld tegen zwarte mensen
Op zich geen uitzonderlijk nieuws, maar dodelijke routine, niet meer dan een nummer om toe te voegen aan de dodenlijst van 2023. In 2022, twee jaar na de moord op George Floyd en de historische, antiracistische massabeweging tegen politiegeweld die erop volgde, werd een ‘recordaantal’ mensen, niet minder dan 1.186, door de politie gedood.
Eén op vier van de doden waren zwart, terwijl de zwarte bevolking maar 13% van de Amerikaanse bevolking uitmaakt. Black lives are cheap: Eric Garner werd gedood door de politie nadat hij was gearresteerd omdat hij sigaretten zonder taks verkocht in Staten Island (New York), George Floyd bekocht het (onbewust) uitgeven van een vals bankbriefje met zijn leven, Tyre Nichols betaalde een (nog aan te tonen) verkeersovertreding met de dood.
Wat vandaag de media-aandacht trok was de publicatie van de vier video’s van de bodycams van de politie en een bewakingscamera in de buurt. Maar vooral het feit dat het niet ging om witte, maar om Afro-Amerikaanse politiemannen die Tyre om het leven brachten, verdiende meer dan alleen het vermelden van een zoveelste dodelijk incident.
Het leugenpaleis van de politie
De video’s van de moord op Tyre Nichols zijn even pijnlijk om te bekijken als die van de dood van George Floyd. Tyre was vader van een zoontje van vier. Hij werkte bij FedEx, was skater en amateurfotograaf.
Toen hij op die bewuste avond van 7 januari, op een boogscheut van het huis van zijn moeder, werd tegengehouden door de politie keerde hij terug van een fotosessie die hij had gemaakt van de zonsondergang in een nabijgelegen park.
Net als bij de moord op George Floyd legde de politie in een eerste verklaring de schuld bij het slachtoffer. Een verklaring zonder bewijs, die al snel werd ingetrokken.
Toen hij tot bloedens toe werd geslagen riep hij, net als George Floyd, om zijn moeder en zei hij: “Ik wil alleen maar naar huis rijden.” Net als bij de moord op George Floyd legde de politie in een eerste verklaring de schuld bij het slachtoffer: het ging om een incident waarbij de betrokkene op de vlucht sloeg, hetgeen een tweede incident uitlokte. Tyre werd tegengehouden, zo stelde de politie, omdat hij aan de verkeerde kant van de weg reed en op een politiewagen zou hebben willen inrijden.
Een verklaring zonder bewijs die al snel werd ingetrokken. Ook nog in de eerste verklaringen van de politie stond dat Tyre een wapen van een politieman zou hebben willen grijpen.
Nadat de video’s gepubliceerd werden, verdween ook die bewering naar de leugenmand. Nadien verklaarde het hoofd van de politie van Memphis, Cerelyn ‘CJ’ Davis, dat zij nog altijd niet weet waarom Tyre Nichols aan de kant werd gezet.
Zoals bij de politiemoord op George Floyd en die van zovele anderen: wie zou Tyre Nichols hebben geloofd zonder camerabeelden, waarbij van bij het eerste beeld te zien is hoe de politiemannen op een uiterst gewelddadige manier de ‘verdachte’ benaderen?
Ook al blijkt hier, en telkens opnieuw, dat de aanwezigheid van bodycams op geen enkele manier iets aan het gewelddadig gedrag van de politie verandert.
In tegenstelling tot wat er na de dood van George Floyd met Derek Chauvin gebeurde (die werd eerst op non-actief gesteld met behoud van loon), werden de vijf zwarte agenten op 20 januari prompt ontslagen, gearresteerd en in beschuldiging gesteld van second-degree murder – moord zonder voorbedachte rade – waarop in de VS tussen de 15 tot 60 jaar gevangenisstraf staat. De vijf verlieten ondertussen de gevangenis na het betalen van een borgsom van een kwart miljoen dollar.
Direct ontslag van de betrokken agenten
De vijf waren lid van een speciale politie-eenheid met de naam Scorpion ofte Street Crimes Operation to Restore Peace in Our Neighborhoods (sic). De eenheid werd opgericht in 2021. Het is een van die speciale eenheden die het licht zagen in het kader van de ‘hervorming van de politie’, na de dood van de 18-jarige Michael Brown. Die werd negen jaar geleden in Ferguson met de handen in de lucht, met zes politiekogels doodgeschoten door de witte politieagent Darren Wilson. Een hervorming die, zoals in vele andere Amerikaanse steden, resulteerde in meer budget voor de politie, nieuwe wapens, nieuwe speciale eenheden, nieuwe technieken. Na de dood van Nichols werd Scorpion onmiddellijk op non-actief gezet en ontbonden.
Er waren meer politiemannen aanwezig op de plaats van de moord, waaronder ook witte politieagenten. Op 30 januari liet de politie weten dat er ook twee van hen uit hun functie waren ontzet in het kader van het onderzoek. Verder werden drie leden van het brandweerkorps en het eerste hulp bij ongevallen team van het Memphis Fire Department, die ter plaatse kwamen om Tyre te op te halen, ontslagen omwille van ‘inbreuken op een veelheid van wettelijke voorschriften’.
Het lijkt erop dat de snelheid van de ontslagen en de beschuldigingen tegen de betrokken agenten en hulpverleners bedoeld zijn om een nieuwe golf van protesten zoals die na de moord op George Floyd in de kiem te smoren
Terwijl Tyre Nichols uitgeteld op de grond ligt – hij is zeker high, zegt een agent – houden de agenten een praatje over ‘de jacht op Tyre’ en roken ze een sigaret, in plaats van hem hulp te bieden. Het duurde bijna een halfuur voordat Tyre op een draagberrie werd gelegd en afgevoerd naar een ziekenhuis.
Het lijkt erop dat de snelheid van de ontslagen en de beschuldigingen tegen de betrokken agenten en hulpverleners bedoeld zijn om een nieuwe golf van protesten zoals die na de moord op George Floyd in de kiem te smoren. In zowat alle grote steden van de VS trokken duizenden mensen de straat op om te protesteren tegen de moord op Tyre Nichols. Maar de snelle interventie van de overheden moet vooral het gewelddadig politiesysteem van een fatale klap redden.
De dood van Tyre Nichols toont immers dat het niet langer gaat om individuele, racistische politieagenten, niet om de witte, zwarte of bruine kleur van die politieagenten, maar wel degelijk om het gewelddadig instituut dat de politie is, waarbij alle agenten de blauwe kleur van de politie aannemen.
Diversifiëring van de politie betekent nog geen cultuurverandering
Gedurende de hele voorbije eeuw hebben witte racisten zich verzet tegen de intrede van Afro-Amerikanen bij de politie. In de jaren 1970 kwam er een doorbraak, na een reeks processen tegen discriminatie, gevolgd door het opleggen van quota door een federale rechter.
Veel burgerrechtenactivisten en hervormers van de politie zagen hierin de mogelijkheid om het racistisch geweld in te dijken en de zwarte gemeenschap te beschermen.
De aanwezigheid van minderheden op alle niveaus van de staatsinstellingen, waaronder de politie, was en is een belangrijke democratische eis. Een heel grote aanwezigheid van minderheden binnen de politie, zo dachten zij, kan positieve gevolgen hebben, zoals minder botsingen met de zwarte bevolking. Zoals meer zorg voor zwarte slachtoffers. En in een zekere mate was dat ook het geval.
In een gewelddadig systeem van witte suprematie worden zwarte of bruine agenten, in vele gevallen afkomstig uit de arme bevolkingslagen, opgenomen om precies hetzelfde te doen als hun witte collega’s. De cultuur van het politiewerk creëert een band die verder gaat dan zwart zijn of wit. Het is een blauwe broederschap
Zo zijn er studies die uitwijzen dat zwarte agenten minder geneigd zouden zijn om speciaal zwarte burgers te viseren, te arresteren en geweld te gebruiken. Die diversifiëring kwam ook de autoriteiten goed uit: zwarte politiemensen werden ingezet in de moeilijkste buurten.
Vandaag vormen de witte agenten in de VS 65% van het totale korps. Op nationaal niveau zijn zo’n 15% van de agenten zwart. Van de 36.000 agenten in het New York Police Department zijn er 17.000 wit en 5.500 zwart. In Chicago heb je 50% witte agenten, 21% zwarte agenten, en 25% is Latino.
In Baltimore telt de politie 42% zwarte agenten. In Memphis zijn 56% van de politiemensen Afro-Amerikaan. Nog altijd niet in verhouding met het aantal zwarte burgers in de stad, maar het aantal komt wel in de buurt.
De dood van Tyre Nicols werd door racistisch Amerika aangegrepen om te stellen dat het probleem niet ‘de witte suprematie tegen de zwarten’ is, de daders waren immers zwarte mensen. Geen witte suprematie? Men vraagt zich af of ze een voorbeeld kunnen aanhalen waarbij vijf zwarte politieagenten een witte man doodslaan zoals gebeurde met Tyre Nichols.
Donald Trump Jr legde de verantwoordelijkheid dan weer bij de beweging Black Lives Matter. Die zou door zijn campagne tegen de politie “veel goede politiemensen uit Memphis het korps hebben doen verlaten om plaats te maken voor niet-gekwalificeerden die het vacuüm moesten opvullen”. Die ‘ooit zo gekwalificeerde politie van Memphis’ van Trump Jr doodde tussen 2013 en 2021 vijfentwintig mensen, waarvan een meerderheid zwart was.
‘Diversifiëring van de politie’ kan leiden tot het omgekeerde van wat de oorspronkelijke bedoeling was. Zoals dat in vele beroepen het geval is moeten mensen die uit een gediscrimineerde minderheid komen meer dan anderen bewijzen dat ze ‘hun job waard zijn’
Globaal gezien heeft het aandeel mensen van kleur bij de politie niets veranderd aan het aantal dodelijke confrontaties tussen de politie en de zwarte bevolking. Zo toonde de video van de dood van George Floyd niet alleen de witte, racistische politieman Derek Chauvin, maar ook een politieman van Aziatische en een van Afro-Amerikaanse afkomst.
Het probleem ligt elders. In een gewelddadig systeem van witte suprematie worden zwarte of bruine agenten, in vele gevallen afkomstig uit de arme bevolkingslagen, opgenomen om precies hetzelfde te doen als hun witte collega’s. De cultuur van het politiewerk creëert een band die verder gaat dan zwart zijn of wit. Het is een blauwe broederschap.
Deel uitmaken van de politie geeft eender wie een status en een macht waardoor hij of zij ontsnapt uit of boven de klasse komt te staan waarmee het systeem doet wat het wil. ‘Diversifiëring van de politie’ kan leiden tot het omgekeerde van wat de oorspronkelijke bedoeling was. Zoals dat in vele beroepen het geval is moeten mensen die uit een gediscrimineerde minderheid komen meer dan anderen bewijzen dat ze ‘hun job waard zijn’.
Studies tonen aan dat zwarte agenten zelfs meer discriminerend kunnen optreden en meer geweld zouden gebruiken tegen zwarte burgers. Waarom? Om aanvaard te worden in het witte systeem. Om niet beticht te worden soft on crime te zijn. Om te beantwoorden aan de culturele (racistische) normen van de politie en daarom over te gaan tot overpolicing van zwarte mensen.
Black Lives Matter
Op 27 januari publiceerde Black Lives Matter een bericht over de dood van Tyre Nichols, dat alles samenvat:
“We zijn het beu dat gestopt worden in het verkeer een doodvonnis wordt… Onze oproep om de politie op te heffen houdt onder andere in dat verkeerscontroles voor kleine overtredingen moeten ophouden en dat de politie zich buiten verkeersconflicten moet houden.
We verdienen een systeem dat prioriteit geeft aan een holistische, gezondheidsgerichte, gemeenschapsgestuurde benadering die een echte openbare veiligheid helpt bevorderen. We worden nog steeds verscheurd door een systeem dat prioriteit geeft aan bestraffing, aan het toebrengen van schade en aan criminalisering. Vijf politieagenten sloegen Tyre op een brutale manier dood. De media hebben veel tijd en aandacht besteed aan het feit dat de politieagenten zwart zijn. Alsof dat enig belang zou hebben.
Laten we heel duidelijk zijn: ALLE politieagenten vertegenwoordigen de belangen van het kapitalisme en zetten aan tot door de staat gesanctioneerd geweld. Iedereen die werkt binnen een systeem dat door de staat gesanctioneerd geweld in stand houdt, is medeplichtig aan het handhaven van de witte suprematie. Assimilatie in een systeem dat anti-zwart is, is een van de gevaarlijkste wapens die voortkomen uit witte suprematie.
Wat gebeurde bevestigt wat we altijd al wisten: hervormingen werken niet. Diversificatie van een politiebureau zal niet werken. Geen enkele politieafdeling, hoe divers ook, kan ooit de realiteit overwinnen dat de politie een directe afstammeling is van de slavenpatrouilles. De politie zal onze gemeenschappen nooit veilig houden…”
Wie bij ons meer wil doen dan alleen meeleven met de slachtoffers van het politiegeweld in de VS en in Europa wil ik uitnodigen om de rijke waaier van antiracistische en abolitionistische personen en organisaties in de VS beter te leren kennen. Ze leren ons dat de oplossing voor de huidige situatie niet te vinden is in meer hervormingen van de politie.
Niet in meer straffen voor wat men noemt ‘de rotte appels in het korps’, maar alleen in een radicale ommekeer van het systeem van politie en gevangenissen. Het was de boodschap van de Black Panther Party uit de jaren 1970. Vandaag nog altijd actueel.
Rest in Power, Tyre Nichols.
Dit artikel is een licht aangepaste versie van een tekst die verscheen op DeWereldMorgen. Lees ook onze negen aanbevelingen om racistisch politiegeweld aan te pakken – waaronder het invoeren en handhaven van een expliciet antiracismebeleid – en het volledige onderzoek dat Kif Kif deed naar politiegeweld in België.
Over de auteur
Luk Vervaet is activist en schrijver en werkte als leraar Nederlands in verschillende gevangenissen. Hij is auteur van onder meer 'Le making-of d'Anders B. Breivik' (2012), 'Nizar Trabelsi : Guantanamo chez nous ?' (2014) en 'De grote stap achterwaarts, teksten over straf en gevangenis' (2016).